ONTWERPEND ONDERZOEK & VISIE
Smaakmakers voor de bloemkool.
Verdichten gekoppeld aan wijkvernieuwing in na-oorlogse woonwijken.
‘Ministerie van Maak’ – IABR 2022
De Maten, Apeldoorn
Voor de tentoonstelling ‘Ministerie van Maak’ op de IABR 2022 hebben wij een studie en alternatieve strategie gepresenteerd voor het verdichten van na-oorlogse woonwijken. 100 ontwerpbureaus zijn gekoppeld aan 100 locaties in Nederland om voorstellen voor nieuwbouw te laten zien. De tentoonstelling onderzoekt zo hoe “de 1.000.000 nieuw benodigde woningen” in Nederland kunnen worden bijgebouwd. Elk bureau maakt een maquette van 1×1 meter met 10.000 woningen en de maquettes tezamen vormen de grootste maquette van Nederland ooit gemaakt. Barzilay+Ferwerda is kritisch dat aantal en dat was voor ons ook niet het doel om te behalen. Wel wilden we op speculatieve wijze bestuderen welk laadvermogen er in bestaande bloemkoolwijken is voor verdichting.
Wij kozen voor de Apeldoornse bloemkoolwijk De Maten om onze studie op toe te passen. De woonwijk waar Ruben zelf is opgegroeid, naar de basisschool en middelbare school ging. Deze wijk, ontwikkeld in de jaren ’70-’80 neemt een kwart van de stad in. Een wijk die net als vele andere wijken uit deze tijd vraagt om een wijkvernieuwing in de openbare ruimte en (woning)verduurzaming, met ingrepen boven én in de grond. Er lijkt nu nog niet veel aan de hand in deze wijken, maar op termijn dreigen ze af te glijden: door een eenzijdig woningaanbod dat doorstroming in de weg staat en door een achteruitgang van het voorzieningenniveau. En hoewel bewoners er vaak (nog) naar tevredenheid wonen kleeft er in de publieke opinie en ook vanuit het vakgebied nog vaak een negatieve bijsmaak door in het beschrijven van bloemkoolwijken. Onterecht! We erkennen dat er nieuwe glans nodig is, met smaakmakers die de oorspronkelijke intenties versterken en kracht bij zetten. Daar gaat een preventieve werking van uit.
Verdichting koppelen aan wijkvernieuwing
Een goede manier om dit te doen is door de wijkvernieuwingsopgave te koppelen aan de verdichtingsopgave. Voeg een nieuwe laag toe aan het bestaande narratief die bij de bouw van de wijk ineens is ontstaan. De gedachte van verdichten in na-oorlogse wijken is niet nieuw. We sluiten aan op studies zoals die van van KAW: ‘Ruimte zat in de stad’ (2020, KAW) en ‘Een onvoltooid Project’ (2022, M. Provoost). Er is een onbenutte potentie in deze wijken die kan worden aangegrepen door te verdichten. Niet door lukraak bij te bouwen in het groen, maar door acupunctuur-ingrepen, gedragen vanuit een bredere en integrale visie.
Vergeten woning- en verkavelingstypologieën uit de jaren 70 voor vergeten doelgroepen
Wij bouwen voort op deze gedachte vanuit ons onderzoek en onze studies naar Experimentele Woningbouw uit de jaren ’70. In het rijke pallet aan alternatieve woning- en verkavelingstypologieën zien wij ‘vergeten’ woningtypen die een ware aanvulling zouden zijn op het eenzijde woningaanbod in deze wijken.
Het gaat dan om ‘street-based’ woningtypen voor kleinere huishoudens zoals starters, senioren en eenpersoonshuishoudens. Denk aan rug-aan-rug woningen, beneden-boven, patrio- en split-level woningen. Woningtypen met kleine privé-buitenruimtes die een duurzaam ruimtegebruik mogelijk maken omdat ze sterker leunen op de openbare en collectieve buitenruimte. Daarmee sluiten ze aan op de oorspronkelijke intenties van bloemkoolwijken. Dit soort woningen dragen bij aan de doorstroming in de buurt en het kunnen blijven wonen in de wijk. Zo kan ook het voorzieningenniveau in het commerciële en cultuuraanbod, maar ook in mobiliteit overeind gehouden worden. Daarmee draagt verdichting bij aan de sociale samenhang en leefbaarheid in deze wijken.
Niet steeds het wiel opnieuw uitvinden, maar vanuit een bredere visie en strategie
Maar acupunctuur-projecten zijn kostbaar wanneer je per te ontwikkelen locatie steeds het wiel opnieuw moet uitvinden. Hoe krijg je een sluitende exploitatie en businesscase met ‘ongewone’ woningtypen op ogenschijnlijk lastige plekken? Wat maakt het de moeite waard om toch hierop in te zetten in plaats te bouwen in het weiland? Om significante aantallen binnen bestaande wijken te halen moet er gedacht worden vanuit ‘marginal gains’: verdicht door de wijk heen vanuit een bredere strategie op hoe verdichten moet gaan in die specifieke wijk. Sluit hierbij aan op bestaande kwaliteiten en onbenut potentiëel met inzichten van vandaag de dag en duurzame bouwsystemen. Zo voeg je werkelijk waarde toe aan de wijk.
En vergeet hierbij niet de huidige wijkbewoners integraal onderdeel van te laten zijn in een aandachtig participatieproces. Zien zij dan ook in dat verdichting in hun directe woonomgeving meer kwaliteit oplevert? Verwelkomen zij een hernieuwde aandacht voor hun wijk wanneer deze wordt klaargemaakt voor de toekomst?
In de video die we hebben opgenomen in het kader van de tentoonstelling leggen we ons voorstel en strategie uit. Ga daarvoor naar deze pagina van het Ministerie van Maak.
projectinformatie
Locatie
De Maten, Apeldoorn
Opdrachtgever
Ministerie van Maak, IABR 2022
Looptijd
2022
Status
Tentoonstelling afgerond, studie loopt
Producten
studie, visie, maquette
Rol
onderzoek, ontwerp
Team
Ruben Ferwerda, Marcel Barzilay
